Zawarcie związku małżeńskiego niesie ze sobą wiele zmian, także tych na gruncie prawnym. Jedną z nich jest powstanie małżeńskiej wspólności majątkowej, która obejmuje przedmioty majątkowe nabyte przez małżonków w czasie trwania małżeństwa, o ile nie zdecydują się oni na tzw. intercyzę, która wprowadza rozdzielność majątkową. Wraz z zawarciem związku małżeńskiego zmienia się również kwestia odpowiedzialności małżonków za zaciągnięte przez nich zobowiązania.
Ogólna reguła stanowi, że odpowiedzialność za zobowiązania współmałżonka uzależniona jest przede wszystkim od wyrażenia zgody na zaciągnięcie przez małżonka tegoż zobowiązania. Chodzi tutaj o długi wynikające z czynności prawnych, a więc zazwyczaj z zawartych przez małżonka umów (np. kredytowych). Jeżeli taką zgodę wyrazimy, wówczas wierzyciel małżonka może żądać spłaty długu nie tylko z majątku osobistego naszego małżonka będącego jego dłużnikiem, ale również z naszego majątku wspólnego, tj. objętego wspólnością majątkową małżeńską. W tej sytuacji wierzyciel dysponujący orzeczeniem sądu nakazującym zapłatę, ma prawo żądać nadania klauzuli wykonalności także przeciwko małżonkowi dłużnika, z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku wspólnego.
Jeżeli natomiast nie wyraziliśmy zgody na zaciągnięcie zobowiązania przez małżonka, wówczas wierzyciel może skierować żądanie spłaty tego zobowiązania do:
• majątku osobistego małżonka (dłużnika),
• wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez małżonka (dłużnika) z innej działalności zarobkowej,
• korzyści uzyskanych z jego praw autorskich, praw pokrewnych, praw własności przemysłowej i innych praw twórcy,
• jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa – także do przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
Rozdzielność majątkowa nie zawsze chroni
W przypadku, gdy małżonkowie ustanowili małżeńską rozdzielność majątkową, każdy z nich odpowiada swoim majątkiem za zaciągnięte przez siebie zobowiązania, a wzajemna odpowiedzialność za długi zaciągnięte przez drugiego małżonka jest wyłączona. Jednakże nie należy zapominać, iż małżonek może powoływać się względem wierzyciela na umowę majątkową małżeńską czyli tzw. intercyzę, o ile jej zawarcie oraz rodzaj były wierzycielowi wiadome. W przeciwnym wypadku wierzyciel ma prawo żądać zaspokojenia również od małżonka dłużnika. Tak więc umowa majątkowa małżeńska jest skuteczna wobec wierzyciela tylko wówczas, gdy o niej wiedział.
Wyjątkiem od powyższego jest regulacja stanowiąca, iż oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Uniknięcie takiej odpowiedzialności jest wyjątkowo trudne, bowiem małżonkowie odpowiadają wspólnie bez względu na ustrój majątkowy, jakiemu podlegają, a także niezależnie od tego czy jedno z nich wyraziło zgodę na zaciągnięcie zobowiązania. Jednakże ta bezwzględna odpowiedzialność odnosi się wyłącznie do zobowiązań zaciągniętych przez jednego z małżonków w sprawach wynikających z zaspokajania potrzeb rodziny. Zwykłe potrzeby rodziny natomiast – to ogólnie mówiąc – nie tylko potrzeby niezbędne, egzystencjalne, ale takie dotyczące zwykłych spraw dnia codziennego, jak zapewnienie rodzinie wyżywienia, ubrania, mieszkania, ochrona zdrowia, wychowanie dzieci itp. Do tego typu zobowiązań będą należały np. zobowiązania z umów o dostawę mediów do lokalu zamieszkiwanego przez rodzinę, czy umowy najmu tego lokalu. Należy tu również zaznaczyć, iż odpowiedzialność ta zaistnieje także w sytuacji pozostawania przez małżonków w separacji, zarówno tej faktycznej jak i orzeczonej przez sąd.
Sąd może wyłączyć odpowiedzialność
Nie oznacza to jednak, że małżonek jest całkowicie bezradny w sytuacji nieodpowiedzialnego działania współmałżonka. Małżonkowie co prawda nie mogą w drodze porozumienia między nimi ani wyłączyć, ani ograniczyć tej odpowiedzialności, ale taką odpowiedzialność może wyłączyć sąd w razie zaistnienia ważnych powodów. Za ważne powody uważa się takie postępowanie jednego z małżonków, które nosi znamiona lekkomyślności, rozrzutności, nieudolności, godzących w dobro rodziny i naruszających interesy współmałżonka. Orzeczenie sądu wyłączające odpowiedzialność solidarną małżonków nie może niweczyć skutków wcześniej zaciągniętego zobowiązania. Postanowienie sądu może być w każdym czasie uchylone w wyniku pojawienia się nowych okoliczności w odniesieniu do tych, które istniały w czasie postępowania.
Jak wynika z powyższego, o odpowiedzialności za długi współmałżonka może być mowa jedynie w odniesieniu do długów zaciągniętych w trakcie trwania małżeństwa i związanej z tym wspólności majątkowej małżeńskiej. Odpowiedzialność ta nie dotyczy więc długów współmałżonka powstałych przed zawarciem małżeństwa.
Katarzyna Necel, pracownik ds. prawnych Pretorius Sp. z o. o.
