Mało kto zastanawia się nad symboliką dań, które serwowane są na polskich stołach w Wigilię Bożego Narodzenia. Wraz z Czytelnikami odkrywamy tajemnice tradycyjnej strawy i znaczenie jej składników.
Dwanaście dań
Na wigilijnych stołach, w staropolskich domach, nie mogło zabraknąć różnych potraw z ryb. Obowiązkowo musiały się też znaleźć dania z mąki, kaszy, grzybów, owoców, warzyw, miodu i orzechów. Tradycyjnie tego dnia nie jedzono mięsa. Zwyczaj ten wywodził się z pogańskich wierzeń, według których człowiek i zwierzę stanowią jedną rodzinę. Na stole powinno pojawić się dwanaście dań – tyle, ilu było apostołów i ile miesięcy ma rok. W dawnych czasach liczba podawanej strawy świadczyła o zamożności rodziny – 13 dań podawano w domach magnatów, 12 dań u szlachty, 11 w domach mieszczan. Każdy członek rodziny musiał skosztować wszystkich. Uznawano, że dzięki temu głód nie przyjdzie pod strzechę.
– Moja rodzina podtrzymuje świąteczne tradycje. Zawsze przygotowujemy 12 postnych potraw. Jedynym odstępstwem jest to, że od czasu do czasu próbujemy jakiś nowy przepis i jeśli danie spodoba się rodzinie robimy je na Wigilię – mówi Monika Bobrowicz, pracownica saloniku prasowego w Białymstoku.
– W naszej rodzinie mamy swoją tradycję. Tego dnia wszyscy pościmy, a na stół podajemy potrawy z ryb, grzybów i kapusty, jednak ilość potraw jest u nas zawsze nieparzysta. To podobno wróży pomyślność na cały kolejny rok, aż do następnej Wigilii – dodaje Rafał Zblewski, pracownik Oddziału Logistyka Centralna Kolportera.
Od czasów przedchrześcijańskich wielu produktom, używanym do sporządzenia wigilijnych potraw, przypisuje się właściwości magiczne. Wynika to z czci, jaką ludzie darzyli pokarm oraz lęku przed nieurodzajem i głodem.
Na stołach tego dnia króluje ryba – symbol odrodzenia, harmonii, sprawiedliwości i miłości. Jest ona podawana pod wieloma postaciami – w galarecie, smażona, pieczona, w zalewie czy jako zupa–ucha.
– Na Wigilię przyrządzamy rybę po grecku, rybę w brzoskwiniach i smażonego łososia – mówi Ewa Wójtowicz z lubelskiego Oddziału Kolportera. – Nie wyobrażam sobie natomiast świąt bez czerwonego barszczu z uszkami.
Buraki, które są głównym składnikiem barszczu symbolizują długowieczność, dobre zdrowie i nieprzemijającą urodę. Grzyby zaś według starych podań stanowią pokarm dla duchów. Wierzono, że ich zjedzenie umożliwia kontakt ze światem zmarłych. Grzyby często podawane są też w parze z kapustą.
– Bardzo lubię kapustę pod każdą postacią – przyznaje Aleksandra Łanocha z firmy Kolporter – W moim domu oprócz pierogów z kapustą i grzybami na Wigilię podajemy kapustę z grochem. Babcia mówiła mi, że to warzywo ma wielką moc. Według niej chroni od złego i zapewnia siłę. Często stosowała liście kapusty na opuchlizny i obrzęki.
– Moja rodzina lubi tradycyjną kuchnię, więc na stole nie brakuje dań z kapustą: pierogi z kapustą i grzybami, kapusta z grzybami – wylicza Monika Bobrowicz. – W ubiegłym roku pierwszy raz przyrządziłyśmy z mamą gołąbki z grzybami. To może i nietypowe wigilijne danie, jednak zawojowało ono naszą rodzinę. Na pewno zrobimy je i w tym roku.
Kutia i pomyślność
Najwięcej produktów o przypisanych pozytywnych właściwościach ma słodka – kutia. Składa się ona z pszenicy (źródło witalności, siły, dostatku i płodności), maku (symbol płodności, młodości, zdrowia, energii i nieśmiertelności), miodu (wierzono, że chroni przed złem i zapewnia dostatek i radość), orzechy (symbol mądrości, sprawiedliwości i lojalności) oraz śliwki (chronią przed złem, niepowodzeniem, zapewniają długowieczność). Jedzenie dania z pszenicą i miodem ma zapewnić szczęście, miłość, sukcesy, zdrowie i pomyślność.
Kutię najczęściej podają mieszkańcy wschodnich terenów Polski. Ślązacy zaś przygotowują tzw. moczkę, którą niektórzy nazywają zupą piernikową.
– Jest to potrawa, którą je się z makówkami (tradycyjna śląska potrawa – red.) – wyjaśnia Ewelina Goik, prowadząca salonik w Sośnicowicach. – To taki nasz regionalny przysmak, bez którego nie wyobrażam sobie Wigilii. Nie jest to jedyna potrawa na słodko serwowana w moim rodzinnym domu. Na stole nie zabraknie też tortu, bowiem 24 grudnia obchodzę urodziny.
Kinga Beck–Tracz
Zachęcamy do skorzystania z przepisów naszych Czytelniczek.
Składniki: 100 g piernika; 1l wody; po 50 g rodzynek, suszonych moreli, suszonych śliwek, migdałów, orzechów włoskich, fig; 100 g czekolady, cukier wanilinowy, sok z cytryny i odrobinę cukru pudru, makówki.
Piernik ścieramy na tarce i wrzucamy do garnka. Zalewamy wodą i gotujemy. Dodajemy pokrojone bakalie i dalej gotujemy stale mieszając. Do gotującej się potrawy dodajemy cukier wanilinowy, startą czekoladę i sok z cytryny. Możemy dodać cukru pudru. Potrawa ma konsystencję sosu. Podaje się ją polewając nią makówki.
Gołąbki z grzybami
Składniki: główka białej kapusty, szklanka ryżu, 2 cebule, 3 łyżki oleju, 10 dag suszonych grzybów, sól, pieprz, wywar z grzybów.
Grzyby moczyć dwie godziny w wodzie, następnie w tej samej wodzie gotować je około 20 minut. Odcedzić i posiekać. Ugotować ryż. Cebulę pokroić w kostkę i usmażyć na oleju na złoty kolor. Wymieszać wszystkie składniki i doprawić solą i pieprzem do smaku.
Liście kapusty sparzyć, a następnie napełnić farszem, zwinąć z nich zgrabne gołąbki i ściśle ułożyć w naczyniu wyłożonym na dnie liśćmi. Ułożone w rondlu gołąbki podlać wywarem z grzybów i dusić pod przykryciem 60 minut.
Kapusta z grzybami
Składniki: 1,5 kg kiszonej kapusty, 15 dkg grzybów suszonych, 2 łyżki masła, łyżka mąki, cebula, sól, pieprz.
Kapustę przepłukać, zalać zimną wodą, gotować na wolnym ogniu do miękkości. Oddzielenie w małej ilości ugotować dokładnie umyte grzyby. Grzyby pokroić drobno w paseczki i razem z wywarem połączyć z kapustą, posiekać cebulę, usmażyć i dodać do bigosu. Dusić jeszcze chwilę, aż przejdą smaki. Bigos można zaprawić zasmażką.
Karp smażony
Składniki: karp, cytryna, sól, pieprz, mąka pszenna, 2 jajka, bułka tarta, olej.
Karpia oskrobać z łusek, opłukać i osuszyć. Odciąć głowę, płetwy i ogon. Następnie pokroić w dzwonka i skropić obficie sokiem z cytryny. Posypać z każdej strony solą i pieprzem. Kawałki karpia obtoczyć w mące pszennej, w rozmąconym jajku i w bułce tartej. Smażyć z dwóch stron na rozgrzanym oleju, na złoty kolor. Usmażonego karpia wyłożyć na ręcznik papierowy, następnie ułożyć na półmisku, udekorować zieleniną i plasterkami cytryny. Półmisek z karpiem podać na wigilijny stół. Smacznego.
Kutia
Składniki: po szklance ziaren pszenicy i zmielonego maku, 4 łyżki miodu, 1/2 szklanki cukru, 1/2 fiolki aromatu rumowego, po 100 g rodzynek, migdałów, orzechów i suszonych śliwek, 1/2 szklanki mleka
Pszenicę zalać ciepłą wodą i zostawić na noc pod przykryciem. Następnego dnia zagotować i na małym ogniu gotować aż będzie miękka (ok. godziny). Odcedzić.
Mak połączyć z miodem, cukrem, aromatem i pokrojonymi bakaliami. Wszystko dokładnie wymieszać. Gdy kutia wydaje nam się zbyt gęsta, wówczas dolać śmietanki lub mleka.
