W mediach nie brakuje informacji o zdarzeniach, w których osoby będące świadkami kradzieży czy napadu rabunkowego dokonały schwytania sprawców tych czynów. Postawa obywatelska zasługuje na uznanie społeczne, a w niektórych przypadkach może wykraczać poza dopuszczalne przepisami prawa sposoby postępowania.
Zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawo ujęcia sprawcy wykroczenia lub przestępstwa przysługuje wszystkim obywatelom niezależnie od pełnionej przez nich funkcji społecznej czy zawodowej. W praktyce oznacza to, że osobą uprawnioną będzie nie tylko pracownik ochrony sklepu, lecz również jego właściciel i personel, a także klienci oraz przypadkowi świadkowie zdarzenia. Zarówno Kodeks postępowania karnego, jak i Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia nie przewidują także żadnych wymogów co do wieku ujmującego, co sprawia, że może nim być również osoba nieletnia. Ważne jest natomiast to, że ujęcia można dokonać wyłącznie na „gorącym uczynku” lub w bezpośrednim pościgu za sprawcą! Z tego wynika, iż niedopuszczalnym jest schwytanie takiej osoby na przykład przy okazji przypadkowego spotkania na drugi dzień. W takiej sytuacji jedyne, co pozostaje, to zawiadomienie o tym fakcie policji. Warunkiem legalności ujęcia osoby jest również obawa ukrycia się sprawcy lub niemożność ustalenia jego tożsamości. W przypadku, gdy sprawca jest dobrze znany osobie poszkodowanej, najlepiej ograniczyć się do powiadomienia o zdarzeniu właściwych organów ścigania.
Mierz siły na zamiary
Procedura postępowania personelu sklepu w przypadku ujęcia sprawcy czynu zabronionego (kradzieży, napadu rabunkowego, fałszerstwa czy oszustwa) przede wszystkimi powinna zapewniać bezpieczeństwo ujmującego oraz osób postronnych. Jeżeli nasze warunki fizyczne lub stan psychiczny nie pozwalają nam na racjonalne i skuteczne reagowanie, najrozsądniejszym rozwiązaniem będzie umożliwienie sprawcy swobodnej ucieczki, a następnie zatelefonowanie na policję.
Z chwilą ujęcia sprawcy w pierwszej kolejności należy wyjaśnić mu przyczyny naszego postępowania, po czym, celem uniknięcia niepotrzebnego zamieszania w obrębie sali sprzedażowej, powinno się przejść z taką osobą do oddzielnego pomieszczenia. Jest to ważne również dlatego, iż nasze pierwotne oskarżenia w następstwie dalszych wyjaśnień mogą okazać się zupełnie niezasadne. W niektórych przypadkach, podobnie jak to ma często miejsce w przypadku złapania gapowicza przez kontrolerów biletów, w obronie sprawcy mogą stanąć również pozostali klienci sklepu. Z tego też względu zachowanie personelu sklepu w każdym momencie powinno być szczególnie taktowne i nie powodować eskalacji napięcia. W przypadku stawiania oporu przez sprawcę lub podjęcia próby ucieczki, personel powinien uniemożliwić opuszczenie sklepu poprzez zamknięcie drzwi lub przytrzymanie osoby.
Zatrzymany i co dalej
Osobę ujętą należy niezwłocznie przekazać policji. Słowo „niezwłocznie” oznacza w praktyce, iż czas od ujęcia do przekazania sprawcy powinien być jak najkrótszy i wynikać z obiektywnych przyczyn takich jak konieczność oczekiwania na przyjazd radiowozu. Niedozwolone jest zatem ujęcie i przetrzymywanie sprawcy w określonym miejscu (pomieszczeniu), np. do zamknięcia sklepu. Przybyły na miejsce zdarzenia patrol policji może, lecz nie musi, zatrzymać ujętą osobę. Możliwa jest zatem sytuacja kiedy po przeprowadzeniu na miejscu wstępnych czynności wyjaśniających osoba taka zostanie zwolniona, co jednak nie oznacza zakończenia sprawy. W zależności od wagi popełnionego czynu funkcjonariusz może udzielić pouczenia, ukarać osobę mandatem karnym lub skierować przeciwko niej wniosek o ukaranie do sądu rejonowego. Zatrzymanie sprawcy ma miejsce zazwyczaj w przypadkach kiedy czyn został zakwalifikowany jako przestępstwo. Wówczas procedury policyjne przewidują dodatkowo przeprowadzenie przeszukania w miejscach użytkowanych przez sprawcę.
Zatrzymując sprawcę przestępstwa trzeba liczyć się z faktem, iż osoba taka swoim postępowaniem będzie próbowała zmusić personel sklepu do odstąpienia od swoich czynności. Będzie próbowała uniknąć odpowiedzialności, dlatego może zachowywać się agresywnie. Należy zatem pamiętać, iż ujęcie sprawcy wykroczenia lub przestępstwa jest prawem, a nie obowiązkiem każdego obywatela.
Sergiusz Parszowski
