Według danych z końca 2024 r. roczna liczba zachorowań na nowotwory w naszym kraju wzrosła do 185 tys., a liczba zgonów sięga prawie 100 tys. Zwiększa się skuteczność leczenia schorzeń onkologicznych, choć wciąż odstajemy od Europy Zachodniej i USA. Najskuteczniejszym sposobem ograniczania obciążenia chorobami nowotworowymi jest profilaktyka, dlatego edukacja społeczeństwa w tym zakresie powinna być możliwie jak najszersza. To ogromne wyzwanie dla lekarzy, ale i dla mediów.
Luty ma szczególne znaczenie w światowej onkologii – 4 lutego obchodzony jest Światowy Dzień Walki z Rakiem, ustanowiony na Światowym Szczycie Walki z Rakiem zorganizowanym pod egidą prezydenta Francji i dyrektora generalnego UNESCO w lutym 2000 roku w Paryżu. Na spotkaniu przyjęto Kartę Paryską, w myśl której rządy krajów świata, które ją podpisały, zobowiązały się do stworzenia programów zapobiegających i metod leczenia chorób nowotworowych. W naszym kraju z inicjatywy Polskiej Unii Onkologii od 2008 roku podczas Światowego Dnia Walki z Rakiem organizowane są dni otwarte w placówkach onkologicznych, podczas których można skorzystać z porad oraz bezpłatnych badań.
Dług po pandemii
Podczas pandemii pogorszyła się wykrywalność chorób nowotworowych, szczególnie we wcześniejszym etapie rozwoju. Ostatnio jest pod tym względem nieco lepiej, ale więcej nowotworów wykrywanych jest w stadium bardziej zaawansowanym. To skutek tzw. długu pandemicznego, który teraz musimy spłacać m.in. w tej postaci. Rośnie więc roczna liczba zachorowań na nowotwory w Polsce.
Według prezesa Polskiej Unii Onkologii dr. Janusza Medera odsetek chorób nowotworowych wykrywanych w stanie zaawansowanym w latach 2022-2024 wzrósł o 5 proc. Dr. J. Medera zaznacza jednak, że skuteczność leczenia wielu chorób nowotworowych w naszym kraju się poprawiała. „W ostatnich 20-30 latach wzrosła ona średnio o 30-50 proc., wciąż jednak odstajemy od Europy Zachodniej i USA” – stwierdził. Z danych przedstawionych przez specjalistę podczas konferencji dla dziennikarzy „Onkologia 2024 – podsumowanie roku” wynika, że pięcioletnie przeżycia w Polsce dla wszystkich nowotworów ogółem nie przekraczają 50 proc., podczas gdy w Europie Zachodniej sięgają 70-80 proc., a w USA – nawet 70-80 proc.
„Wiele się zmieniło w onkologii” – zaznaczył dr Meder. – „Obecnie nawet dziesiątki lat od wykrycia można żyć z chorobą nowotworową, co pokazuje, jak duży jest postęp. Lepsze wyniki terapii uzyskuje się nawet u pacjentów z wyższym stopniem zaawansowania nowotworu. A kiedyś w takiej sytuacji byliśmy bezradni, rokowania były fatalne, przeżycia wynosiły jedynie kilka lub najwyżej kilkanaście miesięcy. Teraz z zaawansowanym nowotworem można żyć nawet wiele lat. W Polsce 1,3 mln ludzi żyje z rozpoznaną chorobą nowotworową”.
Według kierownika Katedry Onkologii i Kliniki Radioterapii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie prof. Sergiusza Nawrockiego przykład raka płuca pokazuje, jak wiele zależy od nas samych. „Ryzyko zachorowania na nowotwory w aż 40 proc. zależy od naszych zachowań, takich właśnie jak palenie tytoniu i sięgania po inne używki, w tym alkohol, oraz od diety i aktywności fizycznej” – przekonywał. Otyłość nie tylko zwiększa ryzyko zachorowania na raka, ale pogarsza też leczenie i rokowania, gdy choroba nowotworowa zostanie wykryta. Specjalista wskazał na niekorzystne zmiany w zachowaniach dzieci i młodzieży, które w przyszłości mogą skutkować większym ryzykiem zachorowania na schorzenia onkologiczne. Powołał się na raport Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz Ministerstwa Sportu i Turystyki, z którego wynika, że od 25 lat systematycznie spada kondycja fizyczna młodzieży. Jednocześnie znaczna część młodzieży sięga po używki.
Prezes Polskiej Unii Onkologicznej prof. Janusz Meder przypomniał, że 50 proc. nowotworów można uniknąć, przestrzegając zasad europejskiego kodeksu walki z rakiem. Na dwóch pierwszych miejscach wymienia się w nim zaprzestanie palenia tytoniu oraz dbanie o środowisko wolne od dymu tytoniowego. Na kolejnych miejscach są: aktywność fizyczna, zdrowe odżywianie, ograniczenie spożycia alkoholu, unikanie nadmiernego opalania się oraz substancji rakotwórczych w miejscu pracy, karmienie piersią w przypadku kobiet oraz unikanie promieniowania radonowego w domu.
Wiedza zmniejsza ryzyko
Zdaniem ekspertów najważniejszą rolę w zapobieganiu chorobie nowotworowej odgrywa profilaktyka pierwotna, której celem jest podejmowanie kompleksowych działań u osób zdrowych. Do podstawowych narzędzi pierwotnej prewencji nowotworów należą upowszechnianie wiedzy dotyczącej onkologii, promocja tzw. czujności onkologicznej oraz propagowanie prozdrowotnych zachowań i zdrowego stylu życia.
Choć w przypadku większości nowotworów nie potrafimy precyzyjnie określić jednego czynnika odpowiedzialnego za ich powstanie, to należy przyjąć, że chorobę wywołuje najczęściej zespół wielu czynników związanych z nałogami, standardem i stylem życia, wykonywanym zawodem, zachowaniami seksualnymi, a nawet formą spędzania wolnego czasu. Zdaniem ekspertów, blisko 70% nowotworów złośliwych jest wynikiem działania szkodliwych czynników związanych ze stylem życia, dietą oraz otaczającym nas środowiskiem. Profilaktykę raka warto promować maksymalnie szeroko, we wszystkich grupach wiekowych – zalecają eksperci.
– Choroby nowotworowe są jednym z najpoważniejszych wyzwań zdrowotnych współczesnego świata. Liczba zachorowań na raka rośnie z każdym rokiem, co sprawia, że działania edukacyjne i profilaktyczne stają się kluczowym elementem walki z tym problemem. W tym kontekście istotną rolę odgrywają media, w tym nasz miesięcznik „Szlachetne Zdrowie”, który już od ponad 5 lat kształtuje świadomość społeczną oraz zachęca Czytelników do prozdrowotnych postaw, poprzez rzetelne informacje zawarte w artykułach – mówi Anna Zalech, redaktor naczelna magazynu „Szlachetne Zdrowie” (wydawnictwo Spes) – Cykliczne publikacje dotyczące zdrowego stylu życia – zdrowej diety bogatej przede wszystkim w sezonowe warzywa, aktywności fizycznej, badaniach profilaktycznych oraz unikania czynników ryzyka, takich jak palenie tytoniu czy spożywanie alkoholu – mają na celu zmniejszenie ryzyka zachorowania na nowotwory. Regularne przypominanie o takich zagadnieniach sprzyja inspiracji i utrwalaniu pozytywnych nawyków u Czytelników – dodaje.
– Wszystkie nasze magazyny podejmują problematykę i promują profilaktykę, a także informują o istotnych zmianach w zleceniach specjalistów. Magazyn „Twój STYL” co roku w numerze 10, od 28 lat, ogłasza kampanię „Różowa Wstążka” – inicjatywę, która ma na celu zwiększenie dostępności i świadomości dotyczącej profilaktyki zdrowotnej wśród kobiet. Dzięki współpracy z placówkami medycznymi Czytelniczki otrzymują realne wsparcie w dbaniu o ich zdrowie. Akcja od lat zachęca kobiety do regularnych badań profilaktycznych, takich jak: mammografia, cytologia, USG piersi, USG ginekologiczne, test na HPV, testy genetyczne BRCA1/BRCA2. W ramach akcji „Różowa Wstążka”, placówki medyczne na terenie całej Polski oferują rabaty aż do 30% na wybrane badania diagnostyczne! Kupony uprawniające do skorzystania ze zniżek w placówkach medycznych dostępne są w numerze 10 miesięcznika „Twój STYL”. Szczegółowy spis placówek uczestniczących w akcji i oferowanych przez nie badań w promocyjnej cenie dostępny jest na stronie internetowej twojstyl.pl. Wszystkie kobiety są zachęcane do skorzystania z dostępnych rabatów i przeprowadzenia niezbędnych badań profilaktycznych. Wczesne wykrycie zmian może znacząco zwiększyć szanse na skuteczne leczenie i poprawę jakości życia – przypomina Aleksandra Lorkowska, zastępca dyrektora wydawniczego w Wydawnictwie Bauer.
Zdrowe talerze
Jednym z bardzo ważnych elementów współczesnej profilaktyki nowotworowej jest promowanie zdrowego sposobu odżywania.
– Badania naukowe jednoznacznie wskazują, że sposób odżywiania ma ogromne znaczenie w profilaktyce onkologicznej. Produkty bogate w błonnik (np. warzywa, owoce, pełnoziarniste zboża) pomagają zmniejszyć ryzyko raka jelita grubego. Antyoksydanty obecne w owocach jagodowych, zielonej herbacie czy orzechach mogą neutralizować działanie wolnych rodników, które odpowiadają za uszkodzenia komórek prowadzące do powstania nowotworów. W każdym numerze miesięcznika znajdziemy nie tylko zdrową dietę, ale także przykładowy jadłospis na cały tydzień z wybranymi przepisami. Stanowi on niezwykłą pomoc w minimalizowaniu ryzyka zachorowania na raka – zapewnia Anna Zalech, redaktor naczelna magazynu „Szlachetne Zdrowie”.
Również dietetyczka Marta Miklewska podkreśla znaczenie profilaktyki nowotworowej poprzez ograniczenie spożycia wysokoprzetworzonej żywności, utrzymanie prawidłowej masy ciała i regularną aktywność fizyczną. Zaleca także zmniejszenie spożycia cukru w napojach oraz unikanie suplementów diety jako pierwszego wyboru przed zdrową codzienną dietą. Wskazuje, że kluczowe jest komponowanie posiłków zgodnie z modelem „zdrowego talerza”, gdzie połowę stanowią warzywa i owoce, 1/4 pełnowartościowe zboża, a 1/4 produkty źródła białka i tłuszczu. Duże spożycie wysokoprzetworzonej żywności wiąże się z wyższym ryzykiem zachorowania na raka o 12%, w tym raka jelita grubego, płuc, piersi u kobiet oraz gruczołu krokowego u mężczyzn.
Marta Miklewska podkreśla także znaczenie aktywności fizycznej w utrzymaniu zdrowia i zapobieganiu nadwadze, szczególnie w obliczu narastającej epidemii otyłości. „WHO wprost mówi, że zmagamy się z epidemią otyłości. Nie jest zaskakujące, że u osób starszych częściej dochodzi do zwiększonej masy ciała. Stoi za tym fizjologia oraz gorsze nawyki żywieniowe. Nadmiernej masie ciała powinniśmy zapobiegać przez całe życie, bo im wcześniej zbudujemy u siebie dobre nawyki, tym większa szansa na to, że mimo mniej sprzyjającej fizjologii uda nam się zachować zdrowie” – oceniła.
– Regularna aktywność fizyczna to kolejny element profilaktyki nowotworowej, o którym chętnie przypominamy. Ćwiczenia fizyczne pomagają utrzymać prawidłową masę ciała, a otyłość jest jednym z głównych czynników ryzyka zachorowania na wiele nowotworów, w tym raka piersi, jelita grubego czy trzustki. Co więcej, aktywność fizyczna wspiera układ odpornościowy, który odgrywa istotną rolę w wykrywaniu i niszczeniu nieprawidłowych komórek w organizmie. W każdym numerze miesięcznika przybliżamy poszczególne rodzaje aktywności fizycznej, aby Czytelnicy sami mogli zainspirować się i wybrać tą, która będzie im sprawiała radość i przynosiła korzyści – dodaje Anna Zalech z magazynu „Szlachetne Zdrowie”.
Onkologiczna czujność
Profilaktyka nowotworowa, wsparta szeroką kampanią informacyjną to proces, który w zasadzie powinien trwać cały czas. Tym bardziej że świat nauki cały czas pracuje nad złożonością procesów powstawania raka, poszukując jak najskuteczniejszych metod zapobiegania chorobom nowotworowym. Przykładowo – w ubiegłym roku badacze odkryli połączenie między spożyciem cytrusów, jabłek, arbuzów i kiwi a zmniejszonym ryzykiem wystąpienia nowotworu jelita grubego.
Spora część nowotworów rozwija się w organizmie, nie dając żadnych sygnałów. Lekarze mówią więc o konieczności zachowania stałej czujności onkologicznej, której efektem powinnu być regularne przeglądy zdrowia oraz udział w badaniach przesiewowych, dających szansę na wykrycie choroby, zanim pojawią się przerzuty. W Polsce istnieje kilka programów przesiewowych, w ramach których można wykonać bezpłatnie badania profilaktyczne w kierunku raka piersi, raka jelita grubego czy raka szyjki macicy. Natomiast najczęściej stosowane i skuteczne badania profilaktyczne w kierunku nowotworów to: kolonoskopia, mammografia, badanie cytologiczne, test PSA, badanie skóry.
– W obliczu rosnącej liczby zachorowań na nowotwory działania edukacyjne w obszarze profilaktyki onkologicznej są nie tylko potrzebne, ale wręcz niezbędne. Dzięki ekspertom wypowiadającym się na łamach miesięcznika „Szlachetne Zdrowie” rośnie świadomość Czytelników dotycząca czynników ryzyka, znaczenia diety, aktywności fizycznej. Artykuły i reportaże dotyczące nowotworów podkreślają znaczenie wczesnego wykrywania zmian nowotworowych oraz regularnych badań, takich jak mammografia, cytologia czy kolonoskopia. W przystępny sposób prezentujemy dane dotyczące wpływu niezdrowej diety, otyłości, braku ruchu czy palenia tytoniu na ryzyko zachorowania na raka. Dzięki temu Czytelnicy zyskują wiedzę, jak unikać czynników sprzyjających rozwojowi nowotworów – wyjaśnia Anna Zalech, redaktor naczelna magazynu „Szlachetne Zdrowie”. Zwraca również uwagę na problemy, jakie mogą towarzyszyć powszechnej kampanii informacyjnej.
– W erze powszechnego dostępu do internetu dezinformacja stanowi poważny problem. „Szlachetne Zdrowie” to miesięcznik uznawany za bardzo wiarygodne źródło informacji. Ma szansę odegrać kluczową rolę w obalaniu mitów dotyczących leczenia chorób nowotworowych. Współczesna profilaktyka nowotworowa stale ewoluuje, odpowiadając na rosnące potrzeby społeczeństwa oraz dynamiczny rozwój medycyny i nauki. Choroby onkologiczne kiedyś uznawane za śmiertelne, obecnie, w porę wykryte, stają się chorobami przewlekłymi. O tym powinien wiedzieć każdy Czytelnik. Rak to naprawdę nie wyrok. Każdy z nas może podjąć kroki, które realnie wpłyną na zmniejszenie ryzyka choroby nowotworowej – mówi Anna Zalech.
KINGA SZYMKIEWICZ
DARIUSZ MATEREK
