Rozpoczynająca się we wrześniu jesień nie należy do ulubionych pór roku Polaków. W tym rankingu od lat zdecydowanie wygrywa lato, na drugim miejscu plasuje się wiosna. A jesień? Daleko, daleko w tyle, często nawet za zimą. Mimo to nie da się zaprzeczyć, że jesień ma swoją specyfikę i swoje dobre strony, a wiele osób wręcz uwielbia jesienne barwy i smaki. W prasie jesień to czas porad dotyczących zdrowia, odpowiedniego odżywiania i przepisów na smaczne przetwory.
Mimo iż raczej nielubiana jesień ma bardzo duże znaczenie dla naszego zdrowia. Nasz organizm przygotowuje się wtedy na zimę, musi też zmierzyć się z różnego rodzaju wirusami i bakteriami, którym ta pora roku zdecydowanie sprzyja. Pomóc może odpowiednio zbilansowana dieta – tym bardziej, że jesień obfituje w wyjątkowe smaki. Jabłka, gruszki, śliwki, dynie, grzyby – to tylko przykładowe smaki jesieni.
Wrześniowe menu
Najpopularniejszym jesiennym owocem jest od lat polskie jabłko. We wrześniu 2022 roku spożywało je ponad czterech na pięciu Polaków (83 procent). Jabłka jedzone były też najczęściej – 7 proc. Polaków jadło je codziennie, a dalsze 10 proc. 4-5 razy w tygodniu.
Na drugim miejscu wśród polskich owoców znalazły się śliwki, które jadło 67 procent. Ponad połowa (53%) Polaków na początku września jadła gruszki. Wiele osób deklarowało także, że jadło maliny (46%) oraz borówki (40%).
Spożycie warzyw i owoców w Polsce regularnie bada Kantar Public we współpracy z agencją Inspire. Projekt realizowany jest przez Krajowy Związek Grup Producentów Owoców i Warzyw, a finansowany ze środków Funduszu Promocji Owoców i Warzyw. W efekcie badań powstaje specjalny wskaźnik – „Wczoraj na talerzu”, który obrazuje sposób odżywiania się badanych. Przyjmuje on wartości od 0 pkt. (dla osoby, która poprzedniego dnia nie jadła warzyw i owoców w ogóle) do 100 pkt. (dla osoby, w której wszystkich posiłkach warzywa i owoce stanowiły co najmniej połowę). Zalecany poziom wskaźnika to od 75 do 100 pkt. Regularne spożycie warzyw i owoców ma bowiem kolosalne znaczenie dla naszego zdrowia.
Najpopularniejszymi warzywami są od lat ziemniaki, które je około 98 procent Polaków. Na kolejnych miejscach znajdują się pomidory, ogórki, marchew, cebula, papryka. Te warzywa są dostępne i jedzone przez cały rok. Największym wzrostem rok do roku mogły pochwalić się jeżyny (18%), maliny (12%), cukinia (12%) i papryka (5%). W każdym przypadku oznacza to ponad 1 mln konsumentów więcej. Mimo tego jedynie 15% Polaków odżywiało się we wrześniu zgodnie z zaleceniami dietetyków mówiącymi, że minimum połowę tego, co jemy, stanowią warzywa i owoce.
Niestety, aż 53 procent Polaków ma dietę zbyt ubogą w warzywa i owoce, a 16 procent badanych jada bardzo mało warzyw i owoców, a nawet nie jada ich wcale.
Talerz na zdrowie
Wyniki badań komentuje Monika Stromkie-Złomaniec, dietetyk kliniczny, ekspert programów i projektów poprawiających nawyki żywieniowe Polaków.
– Wraz ze zmianą pór roku powinniśmy modyfikować swoje codzienne posiłki. Latem stawialiśmy na świeże, surowe, soczyste warzywa i owoce. Jesienią intuicyjnie szukamy potraw, które nas nasycą i rozgrzeją. Warto przy tym pamiętać o właściwych proporcjach na talerzu, gdyż one są niezmienne. Połowa talerza warzyw i owoców, tylko które wybrać, kiedy asortyment jest ograniczony? Prawda jest taka, że każda pora roku rządzi się swoimi smakami, podobnie jesień. Pomimo przeświadczenia, że jesień (i zima) jest trudnym czasem, by jeść odpowiednią ilość warzyw i owoców, to w rzeczywistości wcale tak źle nie jest – zauważa Monika Stromkie-Złomaniec. – Z początkiem jesieni mamy jeszcze dostęp do pomidorów, cukinii, kapusty, brukselki, kalafiorów, z owoców królują śliwki i późne maliny oraz coraz większy wybór różnych odmian jabłek i gruszek. Wraz z upływem czasu możemy sięgać po warzywa korzeniowe: marchewkę, pietruszkę, buraki, selera, cebulę, czosnek, ziemniaki. Do tego dochodzą kiszone warzywa, których asortyment wykracza zdecydowanie dalej niż kiszona kapusta i ogórki. Doskonałym wyborem są także warzywa i owoce mrożone. Wbrew mitom, zamrażanie należy do najlepszych metod utrwalania żywności, pozwala zachować wysoką wartość odżywczą surowców. Większość z nas prawdopodobnie tęskni za owocami jagodowymi jak maliny, truskawki czy borówki, jedną z alternatyw są owoce mrożone, ale gorąco polecam poszukać ich w wersji liofilizowanej. Przywołają wspomnienie lata i będą doskonałą przekąską lub dodatkiem do owsianki – dodaje.
– Jesienią i zimą, kiedy ryzyko chorób górnych dróg oddechowych wzrasta, warto także włączyć do diety warzywa cebulowe, szczególnie w formie surowej. Nawet niewielkie ilości cebuli, czosnku czy pora mogą okazać się skuteczne podczas lekkiego przeziębienia. Warzywa te zawierają lotne związki siarki uczestniczące w łagodzeniu stanów zapalnych towarzyszących infekcjom. Cebula jest również źródłem dwóch innych związków – kwercetyny i rutyny. Oba nie są dla nas obojętne, to silne przeciwutleniacze, których nie może zabraknąć w diecie jesienno-zimowej. Rutyna może wpływać również na zmniejszenie kataru podczas infekcji, dzięki uszczelnieniu naczyń krwionośnych i obniżenie stanu zapalnego. Znajdziemy ją również w marchewce, pomidorach, brokułach, malinach i jabłkach, ale wtedy, gdy zjadamy je ze skórką – zaleca Monika Stromkie-Złomaniec.
Porady w nowym wymiarze
Jesienią szereg porad dostosowanych do tej pory roku, a zwłaszcza związanych z dietą i zdrowiem można znaleźć oczywiście w czasopismach poradnikowych.
– Poradami jesień się zaczyna… Wbrew pozorom zapotrzebowanie na takie teksty nie gaśnie. Przeciwnie – teraz poradnictwo nabiera nowego wymiaru. Po pierwsze bardzo modne stało się zarówno ekopodejście do kulinariów, jak i innych prac domowych. Po drugie – nadal mamy mocny trend na DIY. A po trzecie – sięgając po magazyn, możemy liczyć na to, że zawarta w nim treść jest rzeczywiście zweryfikowana i bez halucynacji, którą funduje nam ostatnio intensywnie sztuczna inteligencja. Między innymi właśnie z tego powodu w „Tinie” prowadzimy w różnych działach rubrykę „Zrób to sama”, a w „Przyjaciółce” – na stronach „Między nami przyjaciółkami” redaktorki udzielają szczegółowych wskazówek lub dzielą się osobistymi uwagami i wrażeniami na dany temat. W razie potrzeby konsultują się wcześniej z ekspertami z danej dziedziny – mówi Diana Ożarowska-Sady, redaktor naczelna w Redakcji Dwutygodników Poradnikowych: „Przyjaciółka”, „Tina”, „Pani Domu” (Wydawnictwo Bauer).
– Choć w tym roku pogoda funduje nam sprzeczne z kalendarzem doznania, nie zmienia to faktu, że od 23 września będziemy mieć już jesień. Oby piękną, prawdziwie złotą. Oczywiście w naszych magazynach jesteśmy gotowi na każdy scenariusz. Dlatego z jednej strony zaserwujemy czytelniczkom garść sprawdzonych przepisów w wersji tradycyjnej – np. w „Przyjaciółce”, na stronach „Jak u mamy”, ale też w wydaniu lekkim i zdrowym, w którym przoduje „Tina”. Chcących zaś poznać szczegóły zarówno kulinarne, jak i dietetyczne – zapraszamy do poradnika „Pani Domu”. Na naszych stronach z pewnością znajdziecie moc warzyw, pyszności z grzybów czy sezonowych owoców. A także rady, które są bezpośrednią odpowiedzią na nadsyłane do redakcji pytania oraz wskazówki, którymi dzielą się z nami Czytelniczki. Jak choćby patenty na to, co robić, by przetwory się nie psuły – dodaje Diana Ożarowska-Sady.
Sprawdzone przepisy
Niezmiennie od lat bardzo dużą popularnością cieszą się wszystkie porady dotyczące zdrowego odżywiania.
– W „Poradniku 50+” mamy cały dział „Sekrety zdrowej diety”. Podpowiadamy, jak jeść zdrowo, jakie produkty i potrawy są szczególnie wskazane (i dlaczego) dla naszych Czytelniczek (czyli pań 50+), a jakich lepiej unikać (np. gdy chorujemy przewlekle). Obalamy też (lub potwierdzamy) popularne opinie dotyczące różnych produktów żywnościowych, piszemy czym w poszczególnych potrawach zastąpić te, które z powodów zdrowotnych są niewskazane. Z kolei w „100 Radach” w głównym materiale działu zdrowie („Przepis na zdrowie”) zajmujemy się profilaktyką i wspomaganiem leczenia najczęściej występujących dolegliwości. Porady dotyczące diety są ważnych elementem tego materiału – mówi Joanna Kadej-Krzyczkowska, redaktor naczelna magazynów „100 Rad” i „Poradnik 50+” (Wydawnictwo Bauer).
Jak zauważa, dużą popularnością cieszą się przepisy z wykorzystaniem tradycyjnych produktów, które jednak przez wiele lat były niedostępne, typu skorzonera, jarmuż, różne odmiany dyni. – Czytelniczki często pamiętają, że ich mamy i babcie używały tych produktów, ale w czasach gdy one same wchodziły w dorosłe życie i zaczynały prowadzić gospodarstwo domowe, tych warzyw po prostu nie było w sklepach. Panie nie nabrały więc nawyku ich wykorzystywania w kuchni. Z tych samych powodów dużą popularnością cieszą się materiały dotyczące przygotowywania przetworów – choć tu chodzi bardziej o kwestie techniczne niż o same przepisy. Nowoczesne urządzenia typu zmywarka czy mikrofalówka świetnie nadają się na przykład do wyparzania słoików, o czym część czytelniczek po prostu nie wiedziała – zauważa Joanna Kadej-Krzyczkowska. – Czytelniczki lubią też przepisy na przetwory bardzo wykwintne, przedwojenne, które zostały zapomniane choćby ze względu na niedostępność niektórych przypraw w czasach PRL. W tym przypadku nawet przepisy pracochłonne cieszą się popularnością. Czytelniczki nie zawsze wykorzystują je w praktyce, ale lubią wiedzieć „jak to się robi” – dodaje.
Jak u mamy
Wszystkie miłośniczki kulinarnych tradycji z pewnością chętnie sięgną po wydane specjalne magazynu „Kobieta i Życie” – „Z Przepiśników naszych mam i babć”, które ukazało się zaledwie kilka dni temu, 9 września. Można w nim znaleźć m.in. przepisy na tradycyjne kiszonki, marynowane grzyby, powidła.
– Przepisy związane z robieniem przetworów są bardzo popularne i nasze czytelniczki chętnie po nie sięgają; przedstawiamy tradycyjne receptury, ale także bardziej fantazyjne – nowoczesne – np. śliwki z imbirem. Na pewno nasze czytelniczki są przywiązane do tradycji, kuchni „jak u mamy”, smacznej, polskiej – i takie propozycje dań przedstawiamy najczęściej. Nie oznacza to jednak, że unikamy przepisów „z twistem”, nietypowym składnikiem. Prezentujemy przepisy kuchni z różnych stron świata, w wersji wegetariańskiej czy wegańskiej. Pokazujemy nowości na rynku kulinarnym, a także mody – dania czy składniki, które w danym sezonie są modne bądź przeżywają renesans i dawno już zapomniane znów goszczą na naszych talerzach – wyjaśnia Małgorzata Guss-Gasińska, redaktor naczelna Centralnej Redakcji Czasopism Poradnikowych Wydawnictwa Bauer. – W miesięcznikach poradniczych znajdują się działy, które łączą kuchnię ze zdrowiem i dietą – przykładem może być „Świat Kobiety”, gdzie znajdziemy dział „Smacznie i zdrowo – dieta”, w którym piszemy o tym, co jeść w przypadku rozmaitych schorzeń, co włączyć do menu, by zachować np. dobrze funkcjonujące nerki czy mózg, albo czego unikać w diecie, by dobrze się wyspać. Współpracujemy zarówno z ekspertami z zakresu żywienia – dietetykami, lekarzami: internistami, diabetologami, jak i trenerami personalnymi, psychologami, a także autorytetami znanymi z kuchni, czyli uznanymi chef de cuisine – zapewnia.
Jesień to oczywiście nie tylko tematy związane z szeroko pojętymi kulinariami, dietami i zdrowiem. Małgorzata Guss-Gasińska przypomina, że wrzesień jest miesiącem serca, a październik – różowej wstążki, czyli kobiecych chorób onkologicznych. I tych tematów również z pewnością nie zabraknie w czasopismach.
– Jakich porad jesiennych oczekują nasi czytelnicy? Hmm… Zapewne tych związanych z problemami, które wkraczają w nasze życie wraz z jesienią: dzieci w szkole, zła pogoda i pogarszający się nastrój, ryzyko przeziębień i grypy, przygotowania do zimy: budowanie odporności, robienie przetworów, troska o tanie ogrzanie domu. I w tym chcemy im pomóc. Ale staramy się też rzecz jasna skupiać na sprawach jasnych, dobrych – tak by jesień nie była okresem przygnębienia, ale złotą polską jesienią z jej wszystkimi zaletami: grzybobranie, jazda na rowerze, rodzinne spacery po złotym lesie, długie leniwe wieczory spędzane przy lekturze, czy na rozmowach z bliskimi na bardziej lub mniej ważne tematy – mówi Małgorzata Guss-Gasińska.
KINGA SZYMKIEWICZ
DARIUSZ MATEREK
